W XIX wieku Suwałki często zmieniały swój status administracyjny. Na przestrzeni wieku były siedzibą władz powiatu, województwa oraz guberni. Zawiłości historii w tym trudnym dla naszego narodu okresie, powodowały częste zmiany przynależności terytorialnej oraz organizacji ośrodków lokalnej administracji. Do roku 1807, czyli utworzenia Księstwa Warszawskiego, miasto było siedzibą powiatu wigierskiego wchodzącego w skład departamentu białostockiego. Władze Księstwa Warszawskiego przeniosły stolicę powiatu do Sejn. Suwalszczyzna znalazła się w departamencie łomżyńskim. Po roku 1815 i upadku Księstwa Warszawskiego nasz rejon znalazł się w obrębie Królestwa Polskiego. W styczniu 1816 roku nowy podział administracyjny ulokował w Suwałkach siedzibę władz województwa augustowskiego. Oto guzik z napisem „W Augustowskie” obowiązujący w latach 1816-1837.
Województwo Augustowskie
W roku 1837 województwa Królestwa Polskiego przemianowano na gubernie pozostawiając dotychczasowe herby. Decyzją władz carskich Suwałki pozostały stolicą teraz już guberni augustowskiej. Na mundurach urzędników pojawiły się guziki z napisem „G Augustowska”.
Gubernia Augustowska
Gubernia Augustowska
Gubernia Augustowska
Dużo bardziej popularne były jednak guziki z samym herbem guberni. Występowały w wielu odmianach. Ich producentami byli Munchheimer i Biertumpfel, których pracownie mieściły się w Warszawie. Spotkałem się też z guzikiem wyprodukowanym przez rosyjskiego wytwórcę.
Guzik sygnowany: Zyg. Munchheimer Junior
Guzik sygnowany: Zygmunt Munchheimer
Guzik sygnowany: Munchheimer Junior Wars
Guzik sygnowany: F. Biertumpfel w War. uli. Senator. nr. 460
Guzik sygnowany: F. Biertumpfel w War. uli. Senator. nr. 460
Guzik sygnowany: F. Biertumpfel w War. uli. Senator. nr. 460
Guzik sygnowany: F. Biertumpfel i Syn w Warszawie
Guzik sygnowany: Warszawa F. Biertump. 1841 Ulica Senator.
Guzik sygnowany: Warszawa F. Biertump. 1843 Ulica Senatorska
Dość duża ilość zachowanych do dziś egzemplarzy guzików z samym herbem bez napisu może sugerować, że noszone były już przed 1837 rokiem, czyli jeszcze za czasów województwa suwalskiego. Herb bez napisu był uniwersalny i mógł funkcjonować jako godło województwa i guberni. W przypadku guzików sygnowanych rokiem produkcji mamy pewność , że zostały wyprodukowane dla urzędników guberni. Natomiast starszą produkcją są zapewne guziki Munchheimera.
Z kolejnymi reformami administracyjnymi nie czekano zbyt długo. Już w 1844 roku zmniejszono liczbę guberni Królestwa Polskiego do pięciu. Gubernię augustowską zachowano. Natomiast następna reforma przeprowadzona już po Powstaniu Styczniowym w roku 1866, zwiększyła liczbę guberni do dziesięciu, włączając je bezpośrednio do Cesarstwa Rosyjskiego. Okrojoną gubernie augustowską przemianowano na suwalską. Urzędnikom zmieniono mundury. Pojawiły się na nich guziki z nowym herbem guberni suwalskiej.
Gubernia Suwalska
W okolicach Suwałk odnajduje się sporadycznie guziki sąsiednich guberni Cesarstwa Rosyjskiego:
Gubernia Wileńska
Gubernia Kowieńska
Gubernia Grodzieńska
Bardzo ciekawym znaleziskiem jest też guzik urzędnika miasta Warszawy z okresu przed rokiem 1866. To jak trafił na Suwalszczyznę pozostanie zagadką.
Miasto Warszawa
Historię Suwalszczyzny można czytać na wiele sposobów. Powyżej przedstawiłem jeden z nich. Opierając się na zwykłym guziku, który po wnikliwszych badaniach okazuje się bardzo wdzięcznym obiektem pozwalającym odzwierciedlić zachodzące zmiany w administracji na przestrzeni XIX wieku.
Tasior Dariusz „Tasiek”
Suwalskie Stowarzyszenie Miłośników Historii
Suwałki – listopad 2008