W roku 1913 w skład Suwalskiego Garnizonu wchodziły:
Sztab 2 Dywizji Kawalerii
2 Lejb-Dragoński Pskowski Pułk Imperatorowej Marii Fiodorowny
2 Lejb-Huzarski Pawłogradzki Pułk Imperatora Aleksandra III
2 Dywizjon Artylerii Konnej
Sztab 5 Brygady Strzeleckiej
17 Pułk Strzelecki
18 Pułk Strzelecki
19 Pułk Strzelecki
20 Pułk Strzelecki
5 Strzelecki Dywizjon Artylerii
Suwalski Lazaret Garnizonowy
Żołnierze mieszkali w koszarach, których okazałe budynki znajdują się do dziś w każdej części miasta. Pochodzą w większości z końca XIX wieku. Przed I Wojną Światową w Suwałkach stacjonowało ponad 10 000 żołnierzy. Pamiątki po nich odnajdywane są do dziś. Nie jest jednak łatwo przyporządkować je konkretnym pułkom. W wielu przypadkach nie jest to w ogóle możliwe, ze względu na ich ogólno wojskowy charakter. Znaleziona na strychu klamra z dwugłowym orłem nie powie nam zbyt wiele o jej właścicielu. Podobnie rzecz ma się z innymi elementami umundurowania i wyposażenia żołnierzy. Spotykamy jednak pamiątki, które możemy zidentyfikować i określić ich pochodzenie. Są one szczególnie cenne pod względem historycznym i kolekcjonerskim. Prym wśród nich wiodą „liczne znaki”, czyli osobiste identyfikatory żołnierzy niższych rang, służące również jako przepustki. Umieszczone na nich skróty stanowią szyfr, który wtajemniczonym badaczom historii przynosi sporo informacji. To dzięki tym niepozornym metalowym blaszkom poznajemy małe części układanki przeszłości naszej okolicy. Są one również źródłem pozwalającym zgłębić strukturę armii carskiej. Stanowiły podstawowy element ewidencji stanu osobowego poszczególnych „rot”, czyli kompanii. Umieszczone były w szafkach, do których dostęp miał dyżurny. To on wydawał je żołnierzom opuszczającym koszary. Poza nimi służyły jako przepustki potwierdzające legalność wyjścia poza wojskowe mury.
Oto przykłady „licznych znaków” pułków stacjonujących w Suwałkach:
Piechota:
2 Kompania 17 Pułku Strzeleckiego
8 Kompania 17 Pułku Strzeleckiego
2 Kompania 18 Pułku Strzeleckiego
4 Kompania 18 Pułku Strzeleckiego
1 Kompania 19 Pułku Strzeleckiego
7 Kompania 19 Pułku Strzeleckiego
4 Kompania 20 Pułku Strzeleckiego
7 Kompania 20 Pułku Strzeleckiego
Identyfikatory wszystkich czterech suwalskich pułków strzeleckich występują dość pospolicie. Do ich wykonania używano różnych materiałów. Spotyka się żetony wykonane z blachy mosiężnej, cynkowej lub aluminiowej. Do wybijania symboli używano kilku rodzajów czcionek różnej wielkości. Część z nich była zamawiana i wykonywana na specjalnych prasach pozostałe zaś wykonywano we własnym zakresie.
W skład 5 Strzeleckiej Brygady wchodziła również kompania karabinów maszynowych:
1 Kompania Karabinów Maszynowych 5 Brygady Strzeleckiej
1 Kompania Karabinów Maszynowych 5 Brygady Strzeleckiej
Cenną pamiątką po tej rocie jest bardzo rzadka odznaka za wzorowe strzelanie z karabinu maszynowego.
Artyleria:
W strukturach całej armii carskiej znajdowało się tylko 7 strzeleckich artyleryjskich dywizjonów. Stanowiły one samodzielne wojskowe jednostki administracyjne. Składały się tylko z 3 baterii. Jeden z nich stacjonował w Suwałkach. Pamiątki po nim są niezwykle rzadkie. Poniższe zdjęcie przedstawia jedyny znany identyfikator tego dywizjonu.
2 Bateria 5 Strzeleckiego Artyleryjskiego Dywizjonu
Kawaleria:
Kawaleria w każdej armii była jedną z najbardziej elitarnych formacji. Tak też i w armii carskiej kawalerzyści budzili szacunek i podziw. Chłopcy od najmłodszych lat marzyli o służbie w kawalerii. Mundur ułana, huzara czy dragona dodawał splendoru jego właścicielowi. Suwałki były znaczącym ośrodkiem carskiej kawalerii. Stacjonował tu cały Sztab 2 Dywizji Kawalerii oraz dwa pułki wchodzące w jej skład. Były to :
2 Lejb Huzarski Pawłogradzki Pułk Imperatora Aleksandra III
2 Lejb Dragoński Pskowski Pułk Imperatorowej Marii Fiodorowny
Oto identyfikatory pierwszego z w/w pułków:
3 eskadron 2 Lejb Huzarskiego Pawłogradzkiego Pułku
3 eskadron 2 Lejb Huzarskiego Pawłogradzkiego Pułku
Ciekawą pozycją wśród identyfikatorów carskiej kawalerii jest żeton:
Eskadron Jego Wieliczestwa 2 Lejb Huzarskiego Pawłogradzkiego Pułku
Zamiast numeru eskadronu znajduje się na nim skrót słów „Jego Wysokości” Wynika z tego , że jeden z eskadronów został wyróżniony imieniem cara Mikołaja II. Zachowały się zdjęcia, na których na naramiennikach suwalskich huzarów znajdują się dwa różne węzły: srebrny Aleksandra III (patrona pułku) oraz złoty Mikołaja II.
Armia carska często przechodziła reorganizację. Zmieniano regulaminy wojskowe oraz nazewnictwo i numerację poszczególnych pułków. Zachodzące zmiany mają odzwierciedlenie w żołnierskich identyfikatorach. I tak : 2 Lejb Huzarski Pawłogradzki Pułk w latach 1882-1907 nosił nazwę: 6 Lejb Dragoński Pawłogradzki Pułk.
6 Eskadron 6 Lejb Dragońskiego Pawłogradzkiego Pułku
Najciekawszym i najlepiej oddającym zachodzące zmiany jest dwustronny żeton tego pułku. Był on używany w 6 Lejb Dragońskim Pawłogradzkim Pułku a po zmianie nazwy w roku 1907 został ponownie wykorzystany. Na drugiej jego stronie wybito oznaczenia 2 Lejb Huzarskiego Pawłogradzkiego Pułku.
6 Eskadron 6 Lejb Dragońskiego Pawłogradzkiego Pułku
(pierwsza strona)
4 eskadron 2 Lejb Huzarskiego Pawłogradzkiego Pułku
(druga strona)
W drugim z suwalskich pułków carskiej kawalerii zmiany nazewnictwa nie były już tak skomplikowane. 2 Lejb Dragoński Pskowski Pułk przed reformą armii, czyli rokiem 1907, nosił nazwę 4 Lejb Dragoński Pskowski Pułk. I co ciekawe, znane są tylko żetony z tego wcześniejszego okresu.
4 Eskadron 4 Lejb Dragońskiego Pskowskiego Pułku
6 Eskadron 4 Lejb Dragońskiego Pskowskiego Pułku
Pozostaje pytanie dlaczego nie spotyka się identyfikatorów z późniejszą nazwą pułku? Być może nadal czekają one na swych odkrywców, lub też nie zostały wymienione stare i były używane aż do wybuchu I Wojny Światowej.
Poza pułkami suwalskimi na terenie Guberni Suwalskiej stacjonowały następujące pułki kawaleryjskie:
Wyłkowyszki – 3 Smoleński Pułk Ułanów Imperatora Aleksandra III
Mariampol – 3 Elizawietgradzki Pułk Huzarów Wielkiej Księżnej Olgi Mikołajewny
Augustów – 2 Pułk Kozaków Dońskich Generała Sysojewa
Kalwaria – 2 Lejb Ułański Kurlandzki Pułk Imperatora Aleksandra II
Pułki z Augustowa i Kalwarii wchodziły w skład 2 Dywizji Kawalerii której sztab mieścił się w Suwałkach. Żołnierze przebywając w Sztabie Dywizji pozostawiali po sobie pamiątki. Stąd też identyfikator 5 Lejb Dragońskiego Kurlandzkiego Pułku ma ścisły związek z Suwałkami. Pułk ten po reformie z roku 1907 nosił nazwę 2 Lejb Ułański Kurlandzki Pułk i wraz z 2 Lejb Dragońskim Pskowskim Pułkiem tworzył 1 Brygadę 2 Dywizji Kawalerii.
6 Eskadron 5 Lejb Dragońskiego Kurlandzkiego Pułku
Jak widać reformy w carskiej kawalerii wprowadziły spore zamieszanie w nazewnictwie poszczególnych pułków. Materiały źródłowe oraz zachowane do dziś pamiątki pozwalają nam rozwikłać i udokumentować zmiany zachodzące w jej strukturach.
Oba pułki kawaleryjskie stacjonujące w Suwałkach miały swoich tzw. „szefów pułków” czyli patronów pochodzących z rodziny cesarskiej. Patronem 2 Lejb Huzarskiego Pawłogradzkiego Pułku był Car Aleksander III, natomiast 2 Lejb Dragońskiemu Pskowskiemu Pułkowi patronowała Maria Fiodorowna żona Aleksandra III . Żołnierze tych pułków nosili na epoletach i naramiennikach monogramy (węzły) swych patronów wykonane z metalu w kolorze obranym przez dany pułk.
Złocony monogram Marii Fiodorowny z naramiennika 2 Lejb Dragońskiego Pskowskiego Pułku
Srebrzone monogramy Aleksandra III z naramiennika i epoletu 2 Lejb Huzarskiego Pawłogradzkiego Pułku
Nawet tak mały element umundurowania, jakim jest guzik można przyporządkować określonemu pułkowi. Pułki mające za swych patronów koronowane głowy z rodziny cesarskiej nosiły guziki z symbolem korony. W Suwałkach ten przywilej miały tylko pułki kawaleryjskie. I tak: 2 Lejb Dragoński Pskowski Pułk nosił guziki w kolorze złotym, natomiast w 2 Lejb Huzarskim Pawłogradzkim Pułku noszono guziki w kolorze srebrnym. Kolor guzików odpowiadał kolorowi obranemu przez pułk.
Złocony guzik z koroną z munduru 2 Lejb Dragońskiego Pskowskiego Pułku
Srebrzony guzik oficerski z nakładaną koroną z munduru 2 Lejb Huzarskiego Pawłogradzkiego Pułku
W roku 1904 car Mikołaj II wydał dekret wprowadzający na guzikach w całej armii symbol dwugłowego orła. Mimo tego noszono nadal guziki z koroną. Występują jeszcze na zdjęciach robionych tuż przed wybuchem I wojny światowej.
Tasior Dariusz „Tasiek”
Suwalskie Stowarzyszenie Miłośników Historii
Suwałki – pażdziernik 2008