Symbole religijne towarzyszą człowiekowi od zarania dziejów. Już z czasów prehistorycznych pochodzą pierwsze rysunki naskalne świadczące o wierze w życie pośmiertne. Z czasem symbole religijne uległy uproszczeniu i stały się powszechne. Każda religia zaczęła posługiwać się swymi symbolami oznaczając nimi swe świątynie, miejsca kultu czy pochówku. Wyznawcy zaczęli nosić je przy sobie w postaci małych medalików, krzyżyków czy ikonek. Zapotrzebowanie na te drobne przedmioty kultu religijnego sprawiło, że powstało wiele wytwórni produkujących je na skalę masową w różnych formach i z różnych materiałów. Najczęściej była to miedź, mosiądz, brąz, cynk, srebro, złoto, a także od początku XX wieku aluminium. Noszone na szyi dość często urywały się i gubiły podczas codziennych zajęć.
Odlany z brązu pochodzący z XVII – XVIII wieku.
Mosiężny krzyżyk tzw. „liściak”. Pamiątka z Częstochowy.
Druga połowa XIX w.
Mosiężny krzyżyk Pamiątka z Częstochowy. Druga połowa XIX w.
Krzyżyki od różańców przełom XIX/XX w. Do ich wykonania używano mosiądzu uzupełniając go wstawkami z drewna symbolizującymi drewniany krzyż Chrystusa.
Krzyżyk z pierwszej połowy XX wieku wykonany z mosiądzu
i grubo srebrzony.
Miniaturowy różaniec w formie wisiorka noszonego na szyi.
Zgubiony prawdopodobnie przez żołnierza niemieckiego
podczas II Wojny Światowej
Ikonka wykonana ze stopu cynku z początku XX wieku
Liczną grupę stanowili także wyznawcy prawosławia. Byli to głównie urzędnicy administracji rosyjskiej napływający na Suwalszczyznę po rozbiorach, a także żołnierze armii carskiej ulokowani w suwalskim garnizonie. Należy też wspomnieć o starowiercach lub inaczej staroobrzędowcach odłamie prawosławia którego wyznawcy chroniąc się przed prześladowaniami ze strony władz carskich i cerkiewnych wyemigrowali pod koniec XVIII wieku na Suwalszczyznę i Mazury.
Część prawosławnych dewocjonaliów jest pamiątkami po żołnierzach z głębi Rosji toczących walki w Puszczy Augustowskiej podczas I Wojny Światowej. Najciekawszymi z nich są ikony podróżne. Ikona jest nieodłączną częścią religii prawosławnej. Zajmuje one poczesne miejsca we wnętrzach cerkwi oraz w domach wyznawców prawosławia. Ikona towarzyszy wiernym w wielu czynnościach codziennych a także uroczystościach takich jak poród, ślub, pogrzeb. Wybierając się w drogę prawosławny chrześcijanin także zabiera ze sobą, zgodnie z tradycją, małą, podróżną, składaną ikonę. Oto ich przykłady:
Ikonka podróżna przedstawiająca chrzest Jezusa w Jordanie – XVII-XVIII wiek
Ikonka podróżna z motywem Maryjnym – XVII-XVIII wiek
Ikona podróżna ze Św. Mikołajem. Widoczne emaliowanie. Pochodzi z XIX wieku
Miniaturowa ikonka podróżna w formie składanej „książeczki” – XIX wiek
Popularne były też prawosławne krzyżyki występujące w wielu odmianach wykonanych z różnych materiałów o zróżnicowanych kształtach.
Dwa ostatnie krzyżyki wykonane są ze srebra i emaliowane. Widoczne na nich sygnatury to inicjały wytwórców oraz próby srebra.
Dużą grupą wyznaniową zamieszkującą Suwalszczyznę byli wyznawcy Judaizmu. Zamieszkiwali głównie miasta. Dla przykładu po koniec XIX wieku stanowili 62% ogółu mieszkańców Suwałk. Mimo tak licznego udziału w społeczeństwie pamiątki związane z ich wiarą są rzadko spotykane. Ciekawostką jest medalik, który służył jako amulet dla małych dzieci chroniąc je przed chorobami, urokami, demonami itp.
Medalik wykonany ze stopu cynku, datowany na koniec XIX lub początek XX wieku.
Tłumaczenie tekstu na medaliku brzmi :
Niech będzie wolą Twoją Panie, Boże nasz i Boże naszych przodków, abyś uratował niemowlęta Twojego narodu Izraela od złego spojrzenia i od wszelkiego rodzaju zła.
Medalik z Gwiazdą Dawida w wieńcu z laurowych liści. Na gwieździe jest hebrajski napis „Syjon”. Wykonany ze srebrzonego mosiądzu. Pochodzi prawdopodobnie z okresu międzywojennego.
Symbolem religijnym związanym z Judaizmem są też tablice z dekalogiem oznaczone znakami hebrajskimi.
Stare dewocjonalia są wyjątkowymi pamiątkami po minionych pokoleniach. Należą do najbardziej osobistych materialnych śladów po ludziach, którzy nosili je przy sobie przez większą część swego życia. Często były przekazywane z pokolenia na pokolenie pozostając w jednej rodzinie nawet przez kilkaset lat. Są dziś świadectwem wiary i jej wpływu na życie dawnych ludzi. Trzymając w ręce stary krzyżyk, medalik czy ikonkę warto wspomnieć żołnierza, który żegnał się i całował swój symbol wiary wyruszając do boju z nadzieją, że ocaleje. Wspomnijmy też żołnierzy Jego Wysokości Cara rozkładających swe podróżne ikonki i modlących się przed nimi wieczorem. Mimo że dzielą nas dziesiątki czy setki lat. Choć dziś świat wygląda zupełnie inaczej, mamy ze sobą wiele wspólnego. Są wartości niezmienne i najważniejsze w życiu naszym i dokładnie tymi samymi kierowali się nasi przodkowie i pewnie będą też miały kluczowe znaczenie dla przyszłych pokoleń. Stare monety już dawno wyszły z obiegu. Odznaki i medale straciły swój blask i rangę. Na guzikach i klamrach żołnierskich pozmieniały się godła, a krzyżyki, medaliki czy ikonki nadal są żywe i spełniają swoją funkcję mimo upływu lat. Wraz z nimi dziedziczymy spuściznę niezłomnej wiary naszych ojców, dziadów i pradziadów.
Tekst i zdjęcia:
Tasior Dariusz „Tasiek”
Suwalskie Stowarzyszenie Miłośników Historii
Suwałki – maj 2010