Opracowanie to jest kontynuacją pracy o guzikach wojskowych w XIX wieku. Poniżej przedstawię guziki noszone przez urzędników Księstwa Warszawskiego oraz Królestwa Polskiego, oraz guziki wyprodukowane przez polskich wytwórców na zamówienie Armii Carskiej.
Głównym motywem na guzikach urzędników Księstwa Warszawskiego jak i Królestwa Polskiego było godło.
Guzik pokazany na fotografii powyżej jest najczęściej spotykanym wzorem guzika z okresu Księstwa Warszawskiego. Najczęściej spotyka się guziki sygnowane w owalu nazwiskiem MUNCHEIMER i skrótem nazwy miasta Warszawy, a także guziki zamawiane w Niemczech i sygnowane nazwiskami wytwórców z Berlina. Samuel Muncheimer był głównym producentem guzików wojskowych i urzędniczych w okresie Księstwa Warszawskiego. Posiadał też zezwolenie na produkcję pieczęci urzędowych. Prowadził zakład przy ulicy na Tłomackim pod numerem 599 a następnie na Bielańskiej pod numerem 594. Jego produkcja nie zaspokajała zapotrzebowania na guziki. Stąd też spore ich ilości sprowadzano z Niemiec, Francji oraz Anglii.
Po zniesieniu Księstwa Warszawskiego i powstaniu Królestwa Polskiego na guzikach pojawił się nowy herb. Oto przykłady guzików wyprodukowanych przez Zygmunta Munchheimera przed wybuchem Powstania Listopadowego.
Na guzikach wykonanych po upadku Powstania Listopadowego pojawiło się zmienione godło Królestwa Polskiego. Orzeł ma na nim opuszczone skrzydła. Jest to najprawdopodobniej wpływ godła Rosji. Na guzikach rosyjskich obowiązujących w latach 1829-57 widnieje wyobrażenie dwugłowego orła z opuszczonymi skrzydłami. Oficjalnie nie zmieniono godła i dla przykładu na monetach nadal miał on skrzydła skierowane ku górze.
Po roku 1864 zaszła jeszcze jedna zmiana. Pojawił się nowy wzór guzika z herbem Królestwa Polskiego. Dwugłowy orzeł ze skrzydłami skierowanymi ku górze na piersiach ma nałożoną prostokątną tarczę herbową z polskim orłem.
Podsumowując w okresie Królestwa Polskiego można wydzielić trzy podstawowe wzory guzików urzędniczych z herbem Królestwa. Uogólniając można stwierdzić, że pierwszy wzór obowiązywał do wybuchu Powstania Listopadowego, drugi to okres międzypowstaniowy natomiast trzeci obowiązywał po Powstaniu Styczniowym. Można w prosty sposób rozróżnić poszczególne wzory. Najłatwiej można tego dokonać analizując wizerunek polskiego orła za piersiach orła dwugłowego. W pierwszym okresie był on wpisany w owalną tarczę, w drugim tarcza była zbliżona do trójkąta natomiast w ostatnim wzorze orzeł widnieje na tarczy prostokątnej. Pomocne są też sygnatury. Guziki wczesnego wzoru są najczęściej wyprodukowane przez Samuela lub Zygmunta Munchheimera, ale już późniejsze wzory były bardzo często produkowane przez powstałą w 1832 roku wytwórnię którą prowadził Fryderyk Biertumpfel. Mieściła się ona w Warszawie przy ulicy Senatorskiej 460.
Przykładem wzoru guzika obowiązującego po roku 1864 jest również przedstawiony poniżej guzik urzędnika poczty Królestwa Polskiego.
Najprawdopodobniej wcześniej obowiązywał zupełnie inny wzór guzika pocztowego.
Guziki tego wzoru spotyka się w wersjach sygnowanych przez Munchheimera, Biertumpfla lub bez sygnatury wytwórcy.
Przykładem guzika wyprodukowanego przez innych wytwórców z okresu Królestwa Polskiego jest guzik „SZKOŁA WOIEWODZKA” pochodzący z wytwórni Hersza S. Magnusa mieszczącej się w Warszawie przy ulicy na Leszno719.
Polscy producenci produkowali też duże ilości guzików na zamówienie armii carskiej. Ich wyroby wyróżniają się wśród całej masy guzików produkowanych w Rosji solidnością wykonania i dbałością o szczegóły. Zazwyczaj były noszone przez kadrę oficerską. Oto przykłady guzików wyprodukowanych przez Munchheimera i Biertumpfla a używanych przez żołnierzy carskich:
Produkty naszych rodzimych producentów zdobyły uznanie nie tylko w Polsce. Do dziś cieszą oko wielu kolekcjonerów. Mimo swych małych gabarytów Mają swój urok, którego brak współczesnym wielkoseryjnym produkcjom. Są kawałkiem historii naszego narodu i myślę że warto je kolekcjonować oraz prezentować.
Opisane powyżej wzory guzików nie wyczerpują tematu. Został on przedstawiony dość ogólnie na podstawie eksponatów własnych oraz posiadanej wiedzy.
Tasior Dariusz „Tasiek”
Suwalskie Stowarzyszenie Miłośników Historii
Suwałki – grudzień 2008